ประเทศไทยพบอัตรา การติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มวัยรุ่น เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ปรากฏการณ์นี้ไม่ได้สะท้อนเพียงพฤติกรรมส่วนบุคคล แต่ยังเผยให้เห็นถึงความจำเป็นในการสร้างการเข้าถึงบริการที่ปลอดภัย เป็นมิตร และไม่ตีตรา วัยรุ่นจำนวนมากยังเข้าไม่ถึงข้อมูลที่น่าเชื่อถือ หรือรู้สึกอับอายเมื่อต้องพูดถึงเรื่องเพศ บทความนี้จะพาคุณสำรวจทุกมิติของปัญหาการติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มวัยรุ่นไทย โดยเฉพาะในจังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งเป็นพื้นที่นำร่องด้านการให้บริการสุขภาพทางเพศที่เป็นมิตรต่อเยาวชน พร้อมถ่ายทอดบทเรียนจาก “ฮักษาคลินิก เชียงใหม่” คลินิกต้นแบบที่พิสูจน์แล้วว่าความเข้าใจและการไม่ตัดสิน คือหัวใจของการเปลี่ยนแปลงอย่างแท้จริง

วัยรุ่นไทยยุคใหม่กับความเสี่ยงทางเพศ

ในยุคดิจิทัลที่ข้อมูลเข้าถึงได้ง่าย วัยรุ่นไทยจำนวนมากเปิดรับเรื่องเพศผ่านโซเชียลมีเดีย วิดีโอออนไลน์ และเพื่อนรอบตัว แต่ความรู้ที่ได้รับนั้นไม่ได้หมายความว่าจะถูกต้องเสมอไป การเรียนรู้เรื่องเพศที่ไม่มีโครงสร้างหรือคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญ ทำให้วัยรุ่นจำนวนมากตกอยู่ในความเสี่ยงโดยไม่รู้ตัว เช่น การมีเพศสัมพันธ์ครั้งแรกในวัยเรียน การใช้สารเสพติดที่มีผลต่อการตัดสินใจ และการถูกชักจูงเข้าสู่พฤติกรรมเสี่ยงโดยที่ขาดความเข้าใจถึงผลกระทบ ในขณะเดียวกัน ความคาดหวังของครอบครัว โรงเรียน และวัฒนธรรมไทยที่ยังมีข้อจำกัดในการพูดคุยเรื่องเพศ ส่งผลให้วัยรุ่นจำนวนมากไม่สามารถเปิดเผยหรือขอคำปรึกษาได้อย่างเปิดเผย ความเงียบนี้นำไปสู่การตัดสินใจที่ผิดพลาด ซึ่งอาจเป็นบันไดสู่การติดเชื้อเอชไอวีโดยไม่ตั้งใจ

พฤติกรรมเสี่ยงที่ส่งผลให้วัยรุ่นไทยติดเชื้อเอชไอวีมากขึ้น

ปัจจัยหลักที่นำไปสู่การติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มวัยรุ่นไทยมีความหลากหลายและซับซ้อน เช่น การขาดความรู้เรื่องการใช้ถุงยางอนามัยอย่างถูกต้องและต่อเนื่อง การไม่ตระหนักถึงความสำคัญของการตรวจเอชไอวีเป็นประจำ และความเชื่อผิด ๆ เช่น “ถ้าคู่ดูสะอาด น่าจะไม่เป็นอะไร” หรือ “ถ้ามีเพศสัมพันธ์แค่ครั้งเดียว ไม่น่าจะติดเชื้อได้” นอกจากนี้ การแพร่หลายของพฤติกรรม Chemsex (การมีเพศสัมพันธ์ร่วมกับการใช้สารเสพติด) ก็เริ่มพบมากขึ้นในกลุ่มวัยรุ่น โดยเฉพาะในกลุ่มชายรักชาย สารเสพติดที่นิยมใช้ในกลุ่มนี้ เช่น GHB หรือยาไอซ์ มักทำให้ผู้ใช้ขาดความยับยั้งชั่งใจและไม่สามารถป้องกันตนเองได้อย่างมีประสิทธิภาพ ส่งผลให้การติดเชื้อเอชไอวีเกิดขึ้นได้ง่ายขึ้นมาก

การติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มวัยรุ่น เพิ่มขึ้นจริงหรือ?

ข้อมูลจากกรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข พบว่า ในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา มีแนวโน้มการเพิ่มขึ้นของจำนวนผู้ติดเชื้อเอชไอวีรายใหม่ในกลุ่มวัยรุ่นอายุ 15–24 ปี โดยเฉพาะในกลุ่มชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย (MSM) และหญิงข้ามเพศ (TGW) ซึ่งมักประสบปัญหาในการเข้าถึงบริการด้านสุขภาพทางเพศที่เหมาะสมและปลอดภัย วัยรุ่นจำนวนไม่น้อยตรวจพบการติดเชื้อในขณะที่ยังไม่แสดงอาการ ส่งผลให้ไม่ตระหนักถึงความเสี่ยงและยังคงมีพฤติกรรมที่อาจก่อให้เกิดการแพร่กระจายเชื้อโดยไม่รู้ตัว แนวโน้มดังกล่าวเน้นย้ำถึงความสำคัญของการให้ข้อมูลที่ถูกต้องและการตรวจเอชไอวีอย่างสม่ำเสมอในกลุ่มเยาวชน

ปัจจัยเชิงสังคมและวัฒนธรรมที่ส่งผลต่อ การติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มวัยรุ่น

สังคมไทยยังมีความเชื่อแบบอนุรักษนิยมที่ฝังลึกอยู่ในโครงสร้างทางวัฒนธรรม ซึ่งส่งผลกระทบอย่างมากต่อการเรียนรู้เรื่องเพศของวัยรุ่น ความเงียบงันในครอบครัวต่อการพูดคุยเรื่องเพศ การไม่มีพื้นที่ปลอดภัยในโรงเรียนสำหรับการแสดงออกเกี่ยวกับอัตลักษณ์ทางเพศ และการตีตราของสังคมที่มีต่อผู้ที่แสดงออกต่างจากบรรทัดฐาน เป็นเพียงบางส่วนของปัจจัยเชิงวัฒนธรรมที่ทำให้การรับรู้เรื่องเพศและสุขภาพทางเพศของวัยรุ่นไทยยังคงอยู่ในระดับที่น่าเป็นห่วง

ในหลายกรณี ครอบครัวไม่ได้ให้การสนับสนุนหรือให้คำแนะนำเกี่ยวกับการป้องกันเอชไอวีอย่างเหมาะสม บางครอบครัวยังเชื่อว่าการพูดถึงถุงยางอนามัยหรือยาเพร็พเป็นการส่งเสริมให้เยาวชนมีเพศสัมพันธ์เร็วขึ้น ในขณะที่โรงเรียนเองก็มักให้ความรู้เรื่องเพศเฉพาะในเชิงชีววิทยา ขาดการสื่อสารในมิติเชิงสังคม อารมณ์ และจิตวิทยา ทำให้วัยรุ่นเข้าใจว่า “เพศ” เป็นเรื่องผิด หรือเป็นเรื่องที่ไม่ควรพูดถึง

นอกจากนี้ สื่อยังมีบทบาทสำคัญในการหล่อหลอมความคิดของวัยรุ่น แต่บ่อยครั้งกลับนำเสนอเรื่องเพศในลักษณะที่เน้นความตื่นเต้น หรือสร้างภาพจำที่ผิด เช่น การเชื่อมโยงโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์กับกลุ่มคนใดคนหนึ่งโดยเฉพาะ ส่งผลให้เกิดการตีตรา (stigma) ซึ่งยิ่งทำให้วัยรุ่นที่อยู่ในกลุ่มเสี่ยงไม่กล้าเปิดเผย หรือไม่กล้าไปตรวจสุขภาพ

ภายใต้บริบททางสังคมเช่นนี้ การส่งเสริมให้เกิดการพูดคุยเรื่องเพศอย่างเปิดเผยในครอบครัวและโรงเรียน การปรับหลักสูตรเพศวิถีศึกษาให้มีความครอบคลุม และการใช้สื่อในเชิงบวกคือเครื่องมือสำคัญที่สามารถเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมและลดการติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มวัยรุ่นได้อย่างเป็นรูปธรรม

วัยรุ่นกับประสบการณ์ตรงจากฮักษาคลินิก เชียงใหม่

ฮักษาคลินิก เชียงใหม่ ไม่เพียงแต่ให้บริการทางการแพทย์ แต่ยังเป็นพื้นที่ปลอดภัยที่วัยรุ่นสามารถพูดคุย ปรึกษา และตรวจสุขภาพทางเพศโดยไม่ถูกตัดสิน จากการเก็บข้อมูลภายในคลินิก พบว่าวัยรุ่นที่เข้ารับบริการมักมีความรู้สึกเชิงบวกต่อกระบวนการตรวจและการดูแลต่อเนื่อง หลายคนกลับมาใช้บริการซ้ำ และเริ่มแนะนำเพื่อนให้มารับบริการด้วย

ผู้รับบริการรายหนึ่ง อายุ 19 ปี เปิดเผยว่า “ตอนแรกก็กลัวมาก แต่พอมาคลินิกแล้วรู้สึกว่าไม่ต้องอาย ไม่โดนถามเรื่องที่ไม่อยากตอบ และพี่ ๆ ที่นี่ก็คุยดีมาก ทำให้กล้าเข้ามาอีก” ประสบการณ์เช่นนี้แสดงให้เห็นว่า บริการที่เอื้อให้วัยรุ่นรู้สึกปลอดภัยและไม่ถูกตัดสิน สามารถสร้างความเปลี่ยนแปลงเชิงพฤติกรรมในระยะยาวได้

ประเภทการป้องกันเอชไอวีที่วัยรุ่นควรรู้จัก

แม้วัยรุ่นจะเป็นช่วงอายุที่เปี่ยมไปด้วยพลัง ความอยากรู้อยากลอง และการค้นหาตัวตน แต่ก็เป็นช่วงที่ต้องการเครื่องมือป้องกันสุขภาพที่มีประสิทธิภาพและเข้าถึงง่าย โดยเฉพาะในประเด็นด้านสุขภาพทางเพศ การป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มวัยรุ่นจึงจำเป็นต้องหลากหลายและสอดคล้องกับบริบทของแต่ละบุคคล โดยเครื่องมือที่ได้รับการยอมรับและใช้งานอย่างแพร่หลาย มีดังนี้

• ถุงยางอนามัย: เป็นวิธีป้องกันพื้นฐานที่มีประสิทธิภาพสูงในการป้องกันเอชไอวีและโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่น ๆ ทั้งในเพศสัมพันธ์ทางช่องคลอด ช่องปาก และทางทวารหนัก ถุงยางควรใช้ทุกครั้ง และเลือกขนาดที่เหมาะสม พร้อมทั้งมีสารหล่อลื่นเพื่อป้องกันการฉีกขาด
• ยาเพร็พ (PrEP): คือยาต้านไวรัสที่ใช้ป้องกันก่อนมีความเสี่ยง เหมาะสำหรับวัยรุ่นที่มีพฤติกรรมเสี่ยง เช่น มีคู่นอนหลายคน หรืออยู่ในกลุ่มชายรักชายและหญิงข้ามเพศ ซึ่งการใช้เพร็พอย่างสม่ำเสมอสามารถลดความเสี่ยงติดเชื้อได้เกือบ 100%
• ยาเป๊ป (PEP): เป็นยาต้านไวรัสที่ใช้หลังจากมีพฤติกรรมเสี่ยง เช่น มีเพศสัมพันธ์โดยไม่ป้องกันกับผู้ที่ไม่ทราบสถานะการติดเชื้อ หรือถูกล่วงละเมิดทางเพศ ต้องเริ่มภายใน 72 ชั่วโมงหลังเหตุการณ์ และทานต่อเนื่อง 28 วัน
• การตรวจเอชไอวีเป็นประจำ: วัยรุ่นควรได้รับการส่งเสริมให้ตรวจเอชไอวีอย่างน้อยทุก 6-12 เดือน โดยเฉพาะหากมีพฤติกรรมเสี่ยง เพื่อให้สามารถรับการรักษาได้ตั้งแต่เนิ่น ๆ หากพบการติดเชื้อ
• วัคซีนป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์: เช่น วัคซีน HPV สำหรับป้องกันมะเร็งปากมดลูกและหูดหงอนไก่ หรือวัคซีนไวรัสตับอักเสบบี ที่สามารถลดความเสี่ยงจากการติดเชื้ออื่นร่วมด้วย ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการดูแลสุขภาพทางเพศแบบองค์รวม
• การให้คำปรึกษาและบริการเป็นมิตรกับวัยรุ่น: วัยรุ่นมีแนวโน้มจะเข้ารับบริการมากขึ้น หากรู้สึกว่าตนเองได้รับความเข้าใจและไม่ถูกตัดสิน การให้คำปรึกษาที่เน้นการฟังอย่างตั้งใจและการสื่อสารที่เป็นมิตรสามารถช่วยให้เยาวชนเปิดใจและดูแลตนเองได้ดีขึ้น

เครื่องมือทั้งหมดนี้ไม่ใช่สิ่งที่วัยรุ่นจะเลือกใช้เพียงลำพัง แต่ต้องมีระบบสนับสนุนจากครอบครัว โรงเรียน คลินิก และชุมชน เพื่อให้พวกเขาเข้าถึงได้อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน

กลยุทธ์ของฮักษาคลินิก เชียงใหม่ ในการลด การติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มวัยรุ่น

ฮักษาคลินิก เชียงใหม่ เป็นต้นแบบของการให้บริการด้านสุขภาพทางเพศที่เข้าถึงง่าย มีความปลอดภัย และเป็นมิตรกับวัยรุ่น ผ่านการพัฒนากลยุทธ์ที่ตอบสนองต่อปัจจัยเสี่ยงเฉพาะของเยาวชนในภาคเหนือของประเทศไทย ไม่เพียงแค่ให้บริการตรวจเลือดหรือจ่ายยา แต่ฮักษาคลินิกยังมีบทบาทในการให้ความรู้ สร้างพื้นที่ปลอดภัย และสนับสนุนให้เยาวชนมีสุขภาพที่ดี

• เปิดบริการตรวจเอชไอวี และโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์โดยข้อมูลทุกอย่างถูกเก็บเป็นความลับ เพื่อให้กลุ่มที่ยังไม่พร้อมเปิดเผยตนเองสามารถเข้ารับบริการได้อย่างไม่ลังเล
• ส่งเสริมการใช้เพร็พและถุงยางอนามัยในกลุ่มวัยรุ่น ให้คำแนะนำอย่างต่อเนื่อง ทั้งในคลินิกและในกิจกรรมภาคสนาม
• ใช้ช่องทางออนไลน์ เช่น เพจ Facebook เพื่อเข้าถึงกลุ่มวัยรุ่นและเผยแพร่ข้อมูลอย่างเป็นมิตร เข้าถึงง่าย และทันสมัย

กลยุทธ์เหล่านี้ไม่เพียงแต่ช่วยลดอัตราการติดเชื้อในกลุ่มวัยรุ่น แต่ยังสร้างความเปลี่ยนแปลงทางสังคมที่ยั่งยืนในประเด็นเรื่องเพศ การยอมรับความหลากหลาย และการเข้าถึงสิทธิเสมอภาคทางสุขภาพ

แนวทางที่ประเทศไทยควรปรับตัวเพื่อป้องกัน การติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มวัยรุ่น อย่างยั่งยืน

เพื่อให้ประเทศไทยสามารถรับมือกับวิกฤตการติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มวัยรุ่นได้อย่างมีประสิทธิภาพ จำเป็นต้องมีการปรับปรุงนโยบาย การจัดสรรทรัพยากร และการเปลี่ยนแปลงทัศนคติในระดับสังคมในหลายมิติ ดังนี้

• ปรับหลักสูตรเพศวิถีศึกษาในโรงเรียนให้ครอบคลุมเรื่องสุขภาพทางเพศ การใช้ถุงยางอนามัย การเข้าถึงเพร็พ และการรู้จักสิทธิของตนเอง
• สนับสนุนให้เกิดคลินิกเฉพาะทางที่เป็นมิตรกับวัยรุ่นทั่วประเทศ ซึ่งเน้นความปลอดภัย ความเป็นส่วนตัว และความเข้าใจในบริบทของผู้ใช้บริการ
• ส่งเสริมการสื่อสารสาธารณะในเชิงบวก เพื่อลดการตีตราและความเข้าใจผิดเกี่ยวกับเอชไอวีและกลุ่มประชากรที่มีความหลากหลายทางเพศ

ประเทศไทยมีศักยภาพที่จะเป็นต้นแบบในการป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มวัยรุ่น หากสามารถขับเคลื่อนให้เข้ากับบริบทจริงในสังคมและฟังเสียงของเยาวชนอย่างแท้จริง

อุปสรรคในการเข้าถึงบริการสุขภาพทางเพศของวัยรุ่น

หนึ่งในอุปสรรคใหญ่ของวัยรุ่นไทยในการดูแลสุขภาพทางเพศ คือ การเข้าถึงบริการอย่างปลอดภัยและไม่ถูกตัดสิน ระบบบริการสุขภาพในหลายพื้นที่ยังไม่เป็นมิตรกับวัยรุ่น ทั้งในแง่ของเวลาเปิดทำการ รูปแบบบริการ หรือบุคลากรที่ขาดความเข้าใจในมิติทางจิตวิทยาของวัยรุ่น บางกรณียังต้องใช้บัตรประชาชนหรือการยินยอมจากผู้ปกครอง ทำให้เยาวชนที่ยังไม่เปิดเผยเรื่องเพศกับครอบครัวรู้สึกไม่กล้าเข้ารับบริการ ฮักษาคลินิก เชียงใหม่ เป็นหนึ่งในต้นแบบที่พยายามลบข้อจำกัดเหล่านี้ ด้วยการออกแบบบริการให้เป็นมิตรกับวัยรุ่น มีทีมให้คำปรึกษาที่ผ่านการอบรมเฉพาะทาง และไม่บังคับให้เปิดเผยข้อมูลส่วนตัวเกินจำเป็น นี่คือแนวทางที่ควรขยายไปยังคลินิกอื่น ๆ ทั่วประเทศ หากต้องการลดอัตราการติดเชื้อในกลุ่มเยาวชนอย่างยั่งยืน

อ่านบทความอื่นๆ เพิ่มเติม

• Doctor Speak English Chiangmai | Hugsa Clinic
• รับเป๊ป เชียงใหม่ ป้องกันการติดเชื้อ HIV ฉุกเฉิน

ช่องทางการติดต่อ

• ฮักษาคลินิก กลางเวียง เชียงใหม่ ตั้งอยู่ที่ 77/7 ถนน คชสาร ตำบลช้างคลาน อำเภอเมืองเชียงใหม่ เชียงใหม่
• เปิดบริการทุกวัน
  • จันทร์ – ศุกร์ 10.00 – 20.00 น.
  • เสาร์ – อาทิตย์ 10.00 – 18.00 น.
• สอบถามผ่าน Line id. @hugsaclinic (มี @ ด้วยนะครับ)
• เบอร์โทรติดต่อ ☎ 093 309 9988
• แผนที่คลินิก 🚗 https://g.page/hugsa-medical?share
• จองคิวตรวจออนไลน์ https://hugsa.youcanbook.me

การแก้ไขปัญหานี้ไม่อาจทำได้โดยกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง แต่ต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ตั้งแต่ครอบครัว โรงเรียน ระบบบริการสุขภาพ ผู้กำหนดนโยบาย ไปจนถึงตัวเยาวชนเอง การสร้างสังคมที่ปลอดภัย เข้าใจ และยอมรับความหลากหลาย คือกุญแจสำคัญในการหยุดยั้งการแพร่ระบาดของเอชไอวีในกลุ่มเยาวชนอย่างยั่งยืน

อ้างอิง

• กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2566). รายงานสถานการณ์โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์และเอชไอวีประเทศไทย. https://ddc.moph.go.th
• องค์การอนามัยโลก (WHO). (2022). Global HIV & AIDS statistics Fact sheet. https://www.who.int
• สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.). (2566). แนวทางการให้บริการเพร็พ (PrEP) สำหรับประชาชนภายใต้สิทธิหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ. กรุงเทพฯ: สปสช.
• ศูนย์วิจัยโรคเอดส์ สภากาชาดไทย. (2566). คำแนะนำสำหรับวัยรุ่นในการป้องกันเอชไอวีและโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์. https://www.trcarc.org